ABD Merkez Bankası’nın (Fed) Enflasyonla Mücadelesi: Yumuşak İniş mi Sert İniş mi?
ABD Merkez Bankası’nın (Fed), enflasyonla mücadelesinin nasıl sonuçlanacağı, “yumuşak iniş” mi yoksa “sert iniş” mi olacağı konusunda belirsizlikler devam ediyor. Son dönemde açıklanan ekonomik veriler ve bilanço raporları, enflasyonun yavaşladığını ve ekonomik büyümenin güçlü kaldığını gösteren “yumuşak iniş” senaryosunu destekliyor. Ancak, jeopolitik gerginlikler ve yaklaşan başkanlık seçimleri gibi faktörler, bu olumlu senaryoyu tehdit edebilir.
Yumuşak İniş Nedir?
Yumuşak iniş, bir uçağın güvenli bir şekilde yere inmesi gibi, ekonominin de para politikası sıkılaştırması sırasında aşırı ısınmış bir durumdan, resesyona neden olmadan soğutulmasını ifade eder. Bu terim, resmi bir tanıma sahip olmamakla birlikte, merkez bankalarının enflasyonu kontrol altına alırken işsizlik oranlarını ve ekonomik büyümeyi olumsuz etkilemeden uyguladığı stratejileri tanımlar. Eğer bir merkez bankası, faiz oranlarını artırarak enflasyonu düşürdüğünde işsizlikte büyük bir artışa veya Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) büyümesinin negatife dönmesine neden olmazsa, “yumuşak iniş” sağlanmış olur. Aksi takdirde, yüksek işsizlik ve ekonomik duraklama ile sonuçlanan bir durum “sert iniş” olarak tanımlanır.
ABD Ekonomisinde Sert ve Yumuşak İniş Örnekleri
ABD’de 1980’lerin başında uygulanan sıkı para politikası, yüksek işsizlik ve ekonomik daralma ile “sert iniş” örneği olarak kaydedilmiştir. Fed Başkanı Paul Volcker’in, 1979’daki yıllık yüzde 11 enflasyonu düşürmek için 1980’de faizleri yüzde 19’un üzerine çıkarması, 16 aylık derin bir resesyona yol açmış ve işsizlik yüzde 10,8’e kadar yükselmiştir. O dönemde “sert iniş” yaşanmış, ancak Volcker, 1983’te enflasyonu yüzde 3 civarına indirmiştir.
Diğer yandan, 1990’ların ortalarında Fed’in uyguladığı sıkı para politikası, güçlü iş gücü piyasası ve resesyon yaşanmamasıyla “yumuşak iniş” olarak anılmaktadır. Fed Başkanı Alan Greenspan, 1994’te faiz oranlarını artırarak ekonomiyi soğutmuş, 1995 yılında ise bu oranları düşürmüştür. Greenspan, bu dönemi “Fed’in en gurur verici başarılarından biri” olarak değerlendirmiştir.
Bir Numara Göstergesi: İşsizlik Oranı
Ekonomistler, Fed’in faiz artırımlarından sonra yumuşak iniş gerçekleştirme olasılığını değerlendirirken iş gücü piyasasının gücüne büyük önem vermektedir. Fed’in enflasyonu düşürürken resesyondan kaçınıp kaçınamayacağını değerlendirmede en önemli göstergenin işsizlik oranı olduğu vurgulanmaktadır. Bunun yanı sıra, iş gücüne katılım oranı, açık iş sayısı ve ortalama çalışma saatleri gibi veriler de yumuşak iniş olasılığını değerlendirmede dikkate alınmaktadır. Ekonominin durumu için reel GSYH büyümesi de önemli bir gösterge olarak öne çıkmaktadır.
ABD’de İşsizlik Oranı Tarihsel Olarak Düşük Kalmaya Devam Ediyor
Kovid-19 salgını sırasında, Nisan 2020’de işsizlik oranı yüzde 14,8 ile Büyük Buhran’dan sonraki en yüksek seviyeye ulaşmıştı. Ancak, ekonominin yeniden açılmasıyla işsizlik oranı kademeli olarak düşerek Mayıs 2021 itibarıyla yüzde 6’nın altına gerilemiştir. Fed’in sıkılaştırma adımları sonrası iş gücü piyasası bir süre güçlü kalmayı sürdürse de, bu yıl mart ayından itibaren artan işsizlik oranı Temmuz 2024’te yüzde 4,3 ile son yılların en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Ancak, bu oran hala tarihsel ortalamaların altında kalmaktadır. Beklentilerin altında kalan istihdam artışı, resesyon korkularını artırırken, Fed eylül ayında 50 baz puanlık faiz indirimine gitmiştir. Son verilere göre işsizlik oranı eylülde yüzde 4,1’e gerilemiştir.
Ekonomik Büyüme, İvme Kaybına Rağmen Devam Ediyor
Küresel ekonomik kriz sonrası yalnızca Kovid-19’un patlak verdiği 2020 yılında küçülen ABD ekonomisi, Fed’in sıkılaştırma adımlarına rağmen ivme kaybetmiştir. 2020 yılında yüzde 2,2 küçülen ekonomi, 2021’de yüzde 6,1 büyüme kaydetmiştir. 2022’de ise Fed’in faiz artırımları ile ekonomik büyüme yavaşlayarak yüzde 2,5’e gerilemiştir. 2023 yılının ilk çeyreğinde ise büyüme yüzde 1,6 olarak gerçekleşmiştir. Ülke ekonomisi, 2024’ün ikinci çeyreğinde ise yüzde 3 büyümüştür.
Enflasyon Yavaşlamaya Devam Ediyor
Fed, Eylül ayında politika faizinde dört yıl aradan sonra ilk kez indirim yaparken, enflasyonla mücadelesini sürdürüyor. Kovid-19 dönemindeki kısıtlamaların kaldırılması ve tedarik zincirindeki aksaklıklar sonrası enflasyon, 2021’de yükselmeye başlamıştır. Ülkede enflasyon, Haziran 2022’de yıllık bazda yüzde 9 ile 1981’den bu yana en yüksek seviyeye ulaşmıştı. Ancak, Fed’in sıkı para politikasıyla enflasyon zamanla yavaşlamıştır. Son olarak, Eylül ayında ABD’de enflasyon yıllık bazda yüzde 2,4 olarak kaydedilmiştir.
Bilanço Raporları Yumuşak İniş Beklentilerini Destekliyor
ABD’de ekim ayının ikinci haftasında büyük bankaların finansal sonuçlarını açıklamaları, piyasalardaki “yumuşak iniş” iyimserliğini artırmıştır. Goldman Sachs ve Morgan Stanley’nin net karları geçen yılın aynı dönemine göre artarken, JPMorgan Chase, Wells Fargo, Bank of America ve Citigroup’un net karları beklentilerin üzerinde gerçekleşmiştir. Bankaların finansal sonuçlarının yanı sıra yöneticilerin açıklamaları da piyasalardaki olumlu havayı desteklemiştir. JPMorgan Chase yöneticileri, bankanın bilançosunun ardından ABD ekonomisinin hem tüketiciler hem de büyük şirketler için güçlü kalmaya devam ettiğini ifade etmişlerdir. Ancak, bazı analistler, Orta Doğu’daki çatışmalar ve yaklaşan başkanlık seçimlerinin bu iyimserliği tehdit edebileceğini belirtmektedir.
